آتش از نخستین عناصر طبیعی بود که بشر با آن آشنا شد و آن را در زندگی خود به خدمت گرفت. این عنصر نه‌تنها برای گرما و روشنایی، بلکه به عنوان واسطه‌ای میان انسان و نیروهای طبیعت یا آسمانی تلقی می‌شده است. شمع، به عنوان شکل مهار‌شده و قابل‌حمل آتش، در بسیاری از تمدن‌ها و فرهنگ‌های بومی جایگاه معنوی و آیینی خاصی یافته است.

بررسی فرهنگ‌های بومی و باستانی نشان می‌دهد که آتش و شمع در سراسر جهان به عنوان دروازه‌ای به جهان معنا، حضور مقدس، ابزار تطهیر و نماد حیات و تحول شناخته می‌شده‌اند. این استفاده‌ جهانی و نمادین از شعله و نور، نشان می‌دهد که حس درونی بشر نسبت به آتش، چیزی فراتر از کاربردهای فیزیکی آن بوده است.
شمع، این تجلی کوچک از آتش، هنوز هم در خانه‌های مدرن، فضاهای معنوی، و لحظه‌های درون‌نگر انسان معاصر، جایگاه ویژه‌ای دارد. چه در فنگ‌شویی برای تعادل انرژی، چه در آیین‌های زرتشتی برای پاسداشت راستی، و چه در مراقبه‌های بومی برای ارتباط با طبیعت، شمع یادآور پیوند جاودانه انسان با نور، پاکی و آگاهی است.

در ادامه به کاربرد شمع و آتش در فرهنگها و ملیت های مختلف در سراسر جهان می پردازیم.

آیین زرتشتی
در آیین زرتشتی، آتش نماد روشنایی، حقیقت، راستی و حضور اهورامزدا (خدای یگانه) است. آتش در این دین مقدس شمرده می‌شود و معابد زرتشتی، که به آن‌ها "آتَشکده" گفته می‌شود، همواره دارای آتش مقدسی هستند که خاموش نمی‌شود. زرتشتیان آتش را نه می‌پرستند، بلکه آن را نماد فروغ اهورایی، نور عقل و حضور خدای نیک می‌دانند.
شمع یا چراغ در خانه‌های زرتشتی نیز نقش مهمی دارد. در مراسم‌های خاص مانند سدره‌پوشی (نوعی آیین عبادی برای نوجوانان) یا نوروز و مهرگان، روشن کردن شمع نمادی از روشنایی درونی، پاکی و پیوند با نیروهای الهی است. حتی در آیین‌های سوگواری، شمع روشن نشانه‌ای از ادامه‌ی راه نیکی فرد درگذشته و پیوستگی با جهان مینوی است.

چین
در فرهنگ چینی، آتش یکی از پنج عنصر مقدس است و در آیین‌ها، جشن‌ها و مراسم تطهیر خانه، حضوری جدی دارد. روشن کردن شمع و مشعل در معابد و خانه‌ها به منظور دعوت از انرژی‌های نیک، ارواح نیاکان و ایجاد برکت انجام می‌شود. در فنگ‌شویی سنتی، ورود عنصر آتش از طریق شمع، چراغ یا بخور دادن به عنوان راهی برای متعادل‌سازی انرژی چی شناخته می‌شود.

هند
در هند، استفاده از شمع و چراغ روغنی (دییا) در مراسم مذهبی مانند دیوالی و مدیتیشن‌های روزمره بسیار متداول است. نور در آیین‌های هندی نماد دانش، روشنی و هدایت الهی است. در مراقبه‌های مرتبط با چاکراها نیز از شمع به عنوان ابزار تمرکز و پاکسازی استفاده می‌شود. آتش در آیین هومه (Yajna) نماد ارتباط بین انسان و الهی است.

قبایل بومی آمریکای شمالی و جنوبی
در بسیاری از قبایل بومی آمریکا (مانند ناواهو، هوپی و آزتک‌ها)، آتش و نور نقش مرکزی در آیین‌های مذهبی، درمانی و تولد دوباره دارد. شمع یا شعله اغلب در مرکز دایره‌ای مقدس قرار می‌گیرد که به عنوان نماد کیهان شناخته می‌شود. در آیین‌های شفابخش، شمن‌ها از آتش و دود آن برای پاکسازی روح و جسم استفاده می‌کنند.
در فرهنگ مایاها و اینکاها نیز آتش در معابد و مراسم قربانی جایگاه ویژه‌ای داشته و بر این باور بودند که آتش پیام انسان را به خدایان منتقل می‌کند. استفاده از شعله در آئین‌های کشاورزی برای طلب باران و برکت نیز رایج بوده است.

 آفریقایی
در آیین‌های سنتی آفریقایی، به ویژه در مناطق غربی و مرکزی، آتش نقش ارتباط‌دهنده‌ای با ارواح نیاکان ایفا می‌کند. شمع یا مشعل، به‌ویژه در مراسمی چون تدفین، دعا برای باروری، یا طلب حفاظت، به عنوان وسیله‌ای برای روشن کردن راه ارواح و تقویت دعاها استفاده می‌شود.
همچنین، برخی قبایل از شمع‌های ساخته‌شده با روغن‌های گیاهی یا موم طبیعی به همراه بخور استفاده می‌کنند تا فضای آیینی را از انرژی‌های منفی پاک‌سازی کرده و اتصال به جهان نامرئی را تسهیل نمایند.

مصر باستان
مصریان باستان به نور و روشنایی اهمیت زیادی می‌دادند. در معابد مصری، شمع و مشعل برای روشن نگه‌داشتن مجسمه‌های خدایان و انجام مناسک عبادی مورد استفاده قرار می‌گرفت. نور در این فرهنگ، نماد حضور «رع» (خدای خورشید) بود و روشنایی شبانه معابد به معنای پاسداری از نظم کیهانی در برابر تاریکی و آشوب بود.

کشورهای اسکاندیناوی و اروپا
در سنت‌های بومی اروپایی، مانند دروئیدهای سلت، آتش در جشن‌های فصلی مانند یول (نزدیک به انقلاب زمستانی) و بلتین (بهار) مرکز مراسم بود. شمع در خانه‌ها به عنوان نماد بازگشت خورشید و پیروزی نور بر تاریکی روشن می‌شد. در اسکاندیناوی، هنوز هم در شب‌های زمستانی، روشن کردن شمع سنتی است که با ریشه‌های باستانی پیوند دارد.